Υποχρεωτικός ή όχι ο εμβολιασμός; Μπορεί να επιβληθεί για όλο τον πληθυσμό ή μόνο σε ειδικές κατηγορίες, όπως είναι υγειονομικοί; Τι ισχύει στην Ελλάδα; Τι προβλέπουν οι διεθνείς συμβάσεις για τη υγεία των πολιτών αλλά και για την προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου;

Της: Τζώρτζια Κοντράρου

Τι έχουν κρίνει διεθνή δικαστήρια για τους εμβολιασμούς; Πώς προστατεύεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια αλλά και η ατομική υγεία των πολιτών;

Απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα που ανακύπτουν ενόψει της έλευσης των εμβολίων για τον covid19, αλλά και των έντονων συζητήσεων που έχει προκαλέσει η επιβολή εμβολιασμού, για την αναχαίτιση της πανδημίας, δίνει στο dikastikoreportaz.gr ο Κωνσταντίνος Κουρούπης, Επίκουρος Καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου και Δικαίου Προσωπικών Δεδομένων, Τμήματος Νομικής Πανεπιστημίου Frederick, Κύπρου.

–Tι ισχύει γενικά για τον εμβολιασμό σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο νομικά;

-Σε περιφερειακό και διεθνές πλαίσιο, το μοναδικό νομικά δεσμευτικό κείμενο για την προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον τομέα της βιοϊατρικής, είναι η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική, γνωστή και ως Σύμβαση του Οβιέδο. Ιδιαίτερα κρίσιμο για την εξέταση του υπό κρίση θέματος είναι το άρθρο 5 της Σύμβασης, το οποίο προβλέπει τα ακόλουθα:

Επέμβαση σε θέματα υγείας μπορεί να υπάρξει μόνον αφού το ενδιαφερόμενο πρόσωπο δώσει την ελεύθερη συναίνεσή του, κατόπιν προηγούμενης σχετικής ενημέρωσής του. Το πρόσωπο αυτό θα ενημερώνεται εκ των προτέρων καταλλήλως ως προς το σκοπό και τη φύση της επέμβασης, καθώς και ως προς τα επακόλουθα και κινδύνους που αυτή συνεπάγεται. Το ενδιαφερόμενο πρόσωπο μπορεί ελεύθερα και οποτεδήποτε να ανακαλέσει τη συναίνεση του.

Προκύπτει αναντίρρητα η διαπίστωση ότι ο εμβολιασμός υπόκειται απαραιτήτως στην εξασφάλιση προηγούμενης ρητής και ελεύθερης συναίνεσης, κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης για κάθε πτυχή της διαδικασίας, όπως τον σκοπό και τις πιθανές συνέπειες αυτής.

Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η πλούσια νομολογία που έχει αναπτυχθεί μέσω αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η οποία επιβεβαιώνει τον κανόνα της προηγούμενης λήψης συναίνεσης του υποκειμένου για τον εμβολιασμό, διαφορετικά μια τέτοια ενέργεια μπορεί να συνιστά παραβίαση όχι μόνο της ιδιωτικής ζωής, σύμφωνα με το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αλλά και της απαγόρευσης βασανιστηρίων και απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης, σύμφωνα με το άρθρο 3 της προαναφερθείσας Σύμβασης.

Τέλος, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, η πολιτική εμβολιασμού εμπίπτει στην αρμοδιότητα των εθνικών αρχών. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βοηθά τις χώρες της ΕΕ να συντονίζουν τις πολιτικές και τα προγράμματά τους με στόχο την παροχή ενός υψηλού και ποιοτικού επιπέδου υγείας.

Ποιο είναι το νομικό πλαίσιο που ισχύει στη χώρα μας;

-Στην Ελλάδα η πολιτική του εμβολιασμού χαράσσεται από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών, μέσω του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών, το οποίο ανανεώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα και εγκρίνεται από το Υπουργείο Υγείας. Σε γενικό πλαίσιο, οι εμβολιασμοί δεν είναι υποχρεωτικοί. Εξάλλου, σύμφωνα και με το υφιστάμενο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών για παιδιά και εφήβους, παρατηρείται ότι γίνεται λόγος για ισχυρή σύσταση διενέργειας εμβολιασμούς και όχι για υποχρέωση.

– Τι ισχύει ειδικά για τον εμβολιασμό στην εποχή του κορωνοϊού στην Ελλάδα;

-Στην Ελλάδα, στις 11/3/2020 ψηφίστηκε ο νόμος 4675/2020, ο οποίος στο άρθρο 4 παράγραφος 3, ορίζει τα ακόλουθα:

Σε περιπτώσεις εμφάνισης κινδύνου διάδοσης μεταδοτικού νοσήματος, που ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, μπορεί να επιβάλλεται, με απόφαση του Υπουργού Υγείας, μετά από γνώμη της ΕΕΔΥ, υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού με σκοπό την αποτροπή της διάδοσης της νόσου. Με την ανωτέρω απόφαση ορίζονται η ομάδα του πληθυσμού ως προς την οποία καθίσταται υποχρεωτικός ο εμβολιασμός με καθορισμένο εμβόλιο, η τυχόν καθορισμένη περιοχή υπαγωγής στην υποχρεωτικότητα, το χρονικό διάστημα ισχύος της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού, το οποίο πρέπει πάντοτε να αποφασίζεται ως έκτακτο και προσωρινό μέτρο προστασίας της δημόσιας υγείας για συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού, η ρύθμιση της διαδικασίας του εμβολιασμού και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια.

Από το κείμενο του νόμου διαπιστώνεται ότι θεσπίζεται δυνατότητα λήψης απόφασης επιβολής εμβολιασμού, κάτι που ασφαλώς δεν καθιστά άμεσα υποχρεωτικό τον εμβολιασμό. Επίσης, οι συγκεκριμένες προϋποθέσεις που πρέπει να τηρούνται για την διενέργεια του εμβολιασμού οδηγούν στο συμπέρασμα ότι δεν προβλέπεται καθολικός εμβολιασμός του πληθυσμού αλλά μόνο για συγκεκριμένο τμήμα σε ορισμένο γεωγραφικό χώρο και για ορισμένο χρονικό διάστημα.

Θα μπορούσε να επιβληθεί ο υποχρεωτικός εμβολιασμός με σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας;

-Αρχικά, εκείνο που θα πρέπει να τονιστεί και στο οποίο συμφωνούμε όλοι είναι ότι ζούμε μια πρωτόγνωρη κατάσταση λόγω της πανδημίας εξαιτίας του κορωνοϊού. Ο ίδιος ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών έχει χαρακτηρίσει την τρέχουσα πανδημία ως τη σοβαρότερη ανθρωπιστική και υγειονομική κρίση που έχει βιώσει η ανθρωπότητα μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο. Επίσης, όλοι συμφωνούμε ότι η υγεία αποτελεί ένα θεμελιώδες και πανανθρώπινο κοινωνικό αγαθό, το οποίο χρήζει αυξημένης προστασίας και κατοχύρωσης από κάθε θεσμικό φορέα, ιδιωτικό, κρατικό και υπερεθνικό.

Ως προς το εν λόγω ερώτημα, έχουν διατυπωθεί δύο αντικρουόμενες μεταξύ τους απόψεις, με στέρεα επιχειρήματα και οι δύο. Η μια άποψη συνηγορεί προς την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού ενώ η δεύτερη στο αντίθετο. Προσωπικά, κρίνω πως ο εμβολιασμός την εποχή του κορωνοϊού δεν θα πρέπει να καταστεί υποχρεωτικός. Πρώτα απ’όλα, αντίκειται στη βασική προϋπόθεση εφαρμογής του που είναι η λήψη ρητής συναίνεσης του ατόμου. Σε μια τέτοια περίπτωση, όπως ήδη τονίστηκε, παραβιάζεται ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξία.

Στη συνέχεια, με βάση την θεμελιώδη αρχή αναλογικότητας που διαπνέει το δίκαιο και με κριτήριο τη στάθμιση έννομων αγαθών, ως αντίμετρο στον υποχρεωτικό εμβολιασμό μπορούν να προβληθούν περιοριστικά μέτρα ελευθερίας κίνησης, κάτι που προβλέπεται τόσο σύμφωνα με το Σύνταγμα όσο και με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Κατά συνέπεια, εάν κάποιος δεν επιθυμεί να εμβολιαστεί, μπορεί να υποστεί περιοριστικά μέτρα ελευθερίας κίνησης ή έστω να διενεργεί συχνά ιατρικές εξετάσεις προκειμένου να προστατευτεί το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Φυσικά, σε κάθε περίπτωση, τα εν λόγω περιοριστικά μέτρα δεν μπορούν να έχουν απεριόριστη διάρκεια αλλά υπαγορεύονται με βάση τα ιατρικά δεδομένα και τις υγειονομικές συνθήκες.

Εντούτοις, και πάλι σύμφωνα με την αρχή αναλογικότητας, θα μπορούσε να γίνει δεκτός ο υποχρεωτικός εμβολιασμός όταν πρόκειται να ασκηθούν δικαιώματα σε ορισμένους χώρους, όπως για παράδειγμα σε υγειονομικούς χώρους, όπου εκεί λόγω της ιδιαιτερότητας των χώρων, όπως μονάδες εντατικής θεραπείας, ο υποχρεωτικός εμβολιασμός του υγειονομικού προσωπικού θα μπορεί να γίνει δεκτός.

Μια απόφαση επιβολής εμβολιασμού ίσως φέρει ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα από τα επιδιωκόμενα. Εξάλλου, τη στιγμή που η ίδια παγκόσμια ιατρική κοινότητα δοκιμάζεται ενόψει της πανδημίας και δεν έχουν δοκιμαστεί ευρέως τα εμβόλια για την καταπολέμηση του κορωνοϊού, εύλογες μπορεί να θεωρηθούν οι αντιδράσεις για την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού. Το κράτος ως κράτος δικαίου έχει πρωταρχική υποχρέωση έγκυρης, εμπεριστατωμένης και συνεχούς ενημέρωσης του πληθυσμού καθώς επίσης και οργάνωσης κατάλληλων και ποιοτικών υποδομών υγείας.

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφερθεί μια σημαντική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην υπόθεση Solomakhin κατά Ουκρανίας στις 15 Μαρτίου 2012. Σύμφωνα με αυτή, η επέμβαση στη σωματική ακεραιότητα του ατόμου με εμβολιασμό δύναται να δικαιολογηθεί εφόσον συντελείται εξαιτίας του φόβου εξάπλωσης επιδημίας και υπό τον όρο ότι έχουν ληφθεί όλες οι απαραίτητες ιατρικές προφυλάξεις και ότι ο εμβολιασμός δεν προβλέπει κινδύνους για την υγεία του υποκειμένου. Σημαντικό κρίνεται όχι μόνο το ότι προτάσσεται η προστασία του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου αλλά και το ότι δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να υποβιβάζεται η ανθρώπινη προσωπικότητα και να διακινδυνεύεται η υγεία του υποκειμένου. Επομένως, τη στιγμή που δεν έχει ακόμα δοκιμαστεί το εμβόλιο για τον κορωνοϊό, αποφάσεις υποχρεωτικότητας ίσως φαίνονται υπερβολικές.

Πώς συνδέεται ο υποχρεωτικός εμβολιασμός με άλλες θεμελιώδεις ελευθερίες, Όπως το δικαίωμα στην εκπαίδευση ή στις αεροπορικές μετακινήσεις;

-Ως προς το δικαίωμα στην εκπαίδευση πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι η χώρα μας καταδικάστηκε πρόσφατα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην υπόθεση Σαμπάνης και λοιποί κατά Ελλάδας (2012). Στην εν λόγω υπόθεση, διευθυντής σχολείου στον Ασπρόπυργο αρνήθηκε την εγγραφή παιδιών Ρομά υπό τον φόβο μετάδοσης ασθενειών. Το Δικαστήριο καταδίκασε την Ελλάδα για παραβίαση της απαγόρευσης διακρίσεων και για παραβίαση του δικαιώματος στην εκπαίδευση, το οποίο είναι πανανθρώπινο, αδιαίρετο και δεν υπόκειται σε καμία προϋπόθεση. Κατ’επέκταση, θεωρώ ότι η οποιαδήποτε σύνδεση ή εξάρτηση του εν λόγω δικαιώματος με τον υποχρεωτικό προηγούμενο εμβολιασμό θα πρέπει να αποφεύγεται.

Έτσι, η αναγκαστική επιβολή εμβολιασμού ως όρος για τη φοίτηση στις βαθμίδες εκπαίδευσης που απαιτούνται (πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια) θα πρέπει να αποτρέπεται. Σύμφωνα εξάλλου και με γνωμοδότηση του Συνηγόρου του Πολίτη σε σχετική υπόθεση, το σχολείο σαφώς και έχει δικαίωμα να γνωρίζει ποια εμβόλια έχει κάνει το παιδί, δεν μπορεί όμως να απαιτήσει την διεξαγωγή τους ώστε να το διαπιστώσει.

Σημαντική βοήθεια στο εν λόγω θέμα πρόκειται να δώσει η επικείμενη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην υπόθεση Vavricka και άλλοι κατά Τσεχίας, στην οποία εξετάζεται άρνηση γονιών να χορηγήσουν στα παιδιά τους όλα ή μέρος των εμβολίων του υποχρεωτικού εμβολιασμού της Τσεχικής Δημοκρατίας. Σε όλες τις περιπτώσεις επιβλήθηκαν κυρώσεις, είτε πρόστιμο είτε άρνηση εγγραφής στον βρεφονηπιακό σταθμό. Ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου οι γονείς επικαλέστηκαν το δικαίωμα προστασίας ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής καθώς και το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Αναμένουμε την απόφαση με ξεχωριστό ενδιαφέρον.

Ως προς το πεδίο των αεροπορικών ταξιδιών, φρονώ πως και σε μια τέτοια περίπτωση όπου απαιτηθεί από την αεροπορική εταιρία η προηγούμενη διενέργεια εμβολιασμού προκειμένου να επιτραπεί το ταξίδι σε ένα άτομο, κρίνεται ως υπέρμετρη απόφαση και οδηγεί ουσιαστικά σε καθεστώς υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού. Ως αντίμετρα θα μπορούσαν να προβληθούν τα ήδη υφιστάμενα, όπως η διενέργεια προηγούμενου ιατρικού τεστ ή η επιβολή περιοριστικών μέτρων στην χώρα υποδοχής για ορισμένο χρονικό διάστημα, σύμφωνα με τις υποδείξεις της ιατρικής κοινότητας. Εξυπακούεται ότι σε κάθε περίπτωση τα εξεταζόμενα περιοριστικά μέτρα δεν μπορούν να εφαρμόζονται επ’αόριστον αλλά για όσο χρονικό διάστημα επιτάσσεται από την ιατρική κοινότητα σύμφωνα με τα επιδημιολογικά δεδομένα της εποχής.

Πηγή:https://www.dikastikoreportaz.gr/oute-upochreotikos-oute-katholikos-mporei-na-einai-o-emboliasmos/?fbclid=IwAR1HphrdTmStr9cAf8ElfJ3p7UHMggXU2iXbTFGbrN9N2I25KYBMC8HCW4I